Còn gọi là củ gấu, cỏ gấu, cỏ cú Tên khoa học cyperus rotundus L . Thuộc họ cói,Vị hương phụ là thân rễ, phơi hay sấy khô của cây củ gấu. với nhà nông cỏ gấu là loại cỏ khó tiêu diệt nhưng lại là vị thuốc quý nếu biết sử dụng . Các nhà đông y thường truyền nhau câu : " Nam bất thiếu trần bì, nữ bất ly hương phụ" nghĩa là chữa bệnh cho nam giới không thể thiếu vị trần bì và chữa bệnh cho phụ nữ không thể không dùng hương phụ.
A- Mô tả cây:
Cỏ gấu là một loại cỏ sống lâu năm cao 20 - 60 cm, thân rễ phát triển thành củ cỏ gấu vùng biển to, dài còn gọi là hải hương phụ ( hương phụ vùng biển). Lá nhỏ hẹp, ở giữa có gân nổi lên, cứng và bóng, phần dưới lá ôm lấy thân cây. Vào tháng 6, trên ngọn thân có 3 đến 8 hoa tự hình tán màu xám nâu, hoa lưỡng tính, 3 nhị dài chừng 2mm, nhụy có đầu núm chia thành hai nhánh như lông tơ, quả ba cạnh, màu xám.
B- Phân bố thu hái và chế biến
Cỏ gấu mọc hoang ở khắp nơi, trên đồng ruộng, ven đường. Có thể kết hợp việc làm cỏ vườn, ruộng để thu hoạch hoặc thu hoạch riêng. Thường đào khi xuân đến nhưng đào vào mùa thu củ sẽ chắc và tốt hơn. Sau khi đào toàn cây, phơi cho khô, vun thành đống để đốt cháy lá và rễ nhỏ còn lại củ lấy riêng, rửa sạch phơi hay sấy khô
C- Công dụng và liều dùng:
Hương phụ vị cay, hơi đắng, ngọt vào hai kinh can và tam tiêu. Có tác dụng lý khí, giải uất, điều kinh, chỉ thống ( làm hết đau), chữa khí uất, ung thư, ngực bụng chướng đau
Hương phụ thường được dùng :
1. Chữa kinh nguyệt không đều, thấy kinh đau bụng, viêm tử cung mãn tính, các bệnh phụ nữ trước và sau khi sinh đẻ
2. Đau dạ dày do thần kinh, giúp sự tiêu hóa, ăn không tiêu, chữa nôn mửa, đau bụng, đi lỵ
Ngày dùng 6 đế 12 g dưới dạng thuốc sắc, thuốc bột hay thuốc viên hoặc rượu thuốc.
D- Đơn thuốc có hương phụ
Cao hương ngải: hương phụ, ngải cứu, ích mẫu, lá bạch đồng nữ mỗi thứ 1 g thêm nước vào sắc kỹ , cô đến khi còn 10ml thêm đường vào cho đủ ngọt, đóng vào ống 10ml, hàn và hấp tiệt trùng (đun sôi và giữ sôi trong 1 giờ), thuốc có thể bảo quản nhiều năm không hỏng. chữa kinh nguyệt không đều, thấy kinh đau bụng, khó sinh nở, khí hư bạch đới, ngày uống từ 3 đến 6 ống
Những nơi không có điều kiện đóng vào ống như trên thì có thể sắc một lần dùng cả ngày theo đơn sau: hương phụ, ngải cứu, ích mẫu, lá bạch đồng nữ mỗi vị 4 hay 6 g thêm 300ml nước đun sôi và giữ sôi trong nửa giờ.Thêm đường vào cho ngọt mà uống trong ngày