Còn gọi là mướp hương, ty qua, thiên ty qua, bố ty, ty lạc. Tên khoa họ Luffa cylindrical. Thuộc họ bầu bí.
Mô tả cây:
Mướp là lọai dây leo, thân có góc cạnh, màu lục nhạt. Lá to, đường kính 15-25 cm, phiến chia thùy hình 3 cạnh hay hình mác, mép có răng cưa, cuống dài 10- 12 cm, nháp; tua cuốn phân nhánh. Hoa vàng, hoa đực mọc thành từng chùm, hoa cái mọc đơn độc. Quả hình thoi hay hình trụ, lúc đầu mẫm sau khô, không mở, dài 0,25 – 1m, có khi hơn; mặt ngoài màu lục nhạt, trên có những đường đen chạy dọc theo quả. Hạt rất nhiều, hình trứng, màu nâu nhạt, dài 12mm, rộng 8-9 mm, hơi có dìa. Khi quả đã chín, vỏ ngoài, hạt, cũng như chất nhầy đã tróc hết, còn lại khối xơ cứng, dai, không bị nước làm mục hỏng, khi ngâm nước sẽ phồng lên và thành mềm, có thể dùng làm cọ tắm.
Phân bố, thu hái và chế biến:
Cây mướp được trồng khắp nơi trong nước ta, thường chỉ lấy quả xào nấu, rất ít người dùng làm thuốc. Một số người dùng xơ, quả, lá, rễ, hạt mướp để làm thuốc.
Lá hái vào lúc cây đương ra hoa, rễ hái khi cây đã già, quả hạt khi quả chín.
Công dụng và liều dùng:
Trong các sách cổ ghi: Mướp có vị ngọt, tính bình, không độc.
Quả mướp nấu nước uống làm lợi sữa cho phụ nữ mới đẻ và làm cho huyết lưu thông; do chất nhầy cho nên mướp còn có tác dụng làm dịu.
Rễ mướp có tác dụng làm thoát nước( dùng làm thuốc xổ) và tẩy.
Xơ mướp là vị thuốc thanh lương, hoạt huyết, thông kinh, giải độc, giảm đau, cầm máu, dùng trong các trường hợp chảy máu ruột, băng huyết, lỵ ra máu thường đốt tồn tính mà cho uống.
Lá mướp vò nát chữa bệnh zona.
Ngày dùng 5- 10 g xơ mướp sắc uống hoặc dùng xơ mướp đốt tồn tính, tán bột cho uống.
Đơn thuốc có mướp dùng trong nhân dân:
Xơ mướp đốt tồn tính, tán bột, mỗi lần cho uống 2g, ngày 3 lần dùng chữa các bệnh trĩ ra huyết( lòi dom), trực tràng ra máu, phụ nữ bị tử cung xuất huyết.
Tại Campuchia người ta dùng mướp dưới hình thức sau đây: chọn một quả mướp khá to, cắt bỏ ngang phía trên cho vào ruột quả mướp 37,7g kali nitrat( diêm tiêu), đậy nắp lại. Cho vào lò đun cho nóng( phải giữ quả mướp thẳng đứng). Sau khi diêm tiêu đã tan, quả mướp đã chín( mềm nhũn), lấy ra nghiền nát, lọc qua vải, chia nước này cho uống trong 5-6 ngày để làm thuốc lợi tiểu.